Makrozoospermi, erkekleri etkileyen bir sorundur. Spermin anormal olmasına neden olan bir sorun olan makrozoospermi, erkeklerde kısırlığa yol açabilmektedir. Makrozoospermisi olan erkeklerde neredeyse tüm sperm hücrelerinin anormal derecede büyük ve şekilsiz başları vardır.

Sperm hücrelerinin baş kısmı, erkekten gelecek nesle aktarılacak genetik bilgiyi içermektedir. Normalde her bir sperm hücresinin başında her bir kromozomun bir kopyası vardır. Makrozoospermisi olan erkeklerde ise sperm hücrelerinin başında genelde her birinden dört kopya olmak üzere fazladan kromozomlar vardır.

Sperm hücrelerinin başındaki bu ek genetik materyal, baş kısmının daha büyük olmasına neden olur. Ayrıca bu hücrelerde tek bir kuyruk yerine çoğunlukla dört adet olmak üzere birden fazla kuyruk bulunur. Sperm hücrelerindeki bu fazla genetik materyal nedeniyle sperm hücreleri yumurta hücresi ile bir araya gelse dahi embriyo gelişemez ya da düşük gerçekleşir.

Makrozoospermi Nedenleri

Makrozoosperminin nedeni, AURKC genindeki mutasyonlardır. AURKC geni, aurora kinaz C adı verilen bir proteinin yapılması için gereken talimatları verir. Bu protein, spermlerin üretildiği ve depolandığı yerler olan testislerde bol miktarda bulunur. Bu protein testislerde sperm hücrelerinin bölünmesinden sorumludur.

Aurora kinaz C, hücre bölünmesi mekanizmalarının çalışmasını sağlar ve kromozomların birbirleriyle düzgün bir şekilde hizalanmalarına yardımcı olur. Bu sayede hücre bölünmesinden sonra her yeni sperm hücresi, her bir kromozomun bir kopyasını içerir.

Makrozoospermiye neden olan AURKC gen mutasyonları, işlevsel olmayan bir proteinin ya da hızla parçalanan bir proteinin üretilmesine yol açar. Aurora kinaz C’nin eksikliği sperm hücrelerindeki bölünmenin engellenmesine neden olur. Hücre bölünmesi olmadan kromozomlar yeni sperm hücrelerinde bölünemez. Bu da sperm hücrelerinin fazladan kromozom içermesine neden olur.

Makrozoospermi, otozomal resesif kalıtım olarak aktarılır. Yani her bir hücredeki genin her iki kopyasında da mutasyon vardır. Otozomal resesif hastalığı olan bireyin ebeveynlerinin ikisinde de mutasyona uğramış genin bir kopyası vardır, ancak tipik olarak bu sorunun belirtilerini göstermezler.

Sperm Morfolojisi Nedir?

Sperm şekli ile ilgili olarak çocuk sahibi olmayı engelleyebilen tek sorun makrozoospermi değildir. Bu nedenle sperm şekli ile ilişkili olarak görülebilecek diğer sorunlardan ve neler yapılabileceğinden de bahsetmek gerekir.

Sperm şekli ve boyutu, sperm morfolojisi olarak bilinmektedir. Sperm morfolojisinde bozukluklar, erkek kısırlığının nedenlerinden biri olmakla birlikte tek neden değildir.

Normal bir spermin uzun bir kuyruğu ve oval bir başı vardır. Anormal yapıya sahip spermlerin ise baş ve kuyruk kısmında kusurlar görülebilmektedir. Örneğin, büyük veya şekli bozuk bir baş ya da çarpık veya çift kuyruk söz konusu olabilir.  Spermlerde görülen mutasyonlar ya da değişiklikler bazı durumlarda işlevselliği etkilemez. Bazense spermin düzgün şekilde hareket etmesini ya da yumurtaya ulaşmasını, yumurtayı delmesini ya da yumurta zarına girmesini etkileyebilmektedir.

Sperm morfolojisi genelde sperm analizi ya da kısırlık testi sırasında değerlendirilmektedir. Sperm morfolojisinin anormal ya da kötü olması tek başına kısırlık göstergesi değildir. Çünkü semen örneğinin büyük oranda şekilsiz spermler bulundurması nadir olarak görülen bir durum değildir. Semen örneğindeki spermlerin yaklaşık yüzde 4’ü ila 10’u kadarı normaldir. Yani örnekteki spermlerin çoğunluğu mikroskop altında mükemmel bir görünüme sahip değildir.

Sperm Morfoloji Testi Nasıl Yapılır?

Sperm morfoloji testinde semen örneği, mikroskop altında incelenir ve örnekteki normal şekle ve boyuta sahip spermlerin yüzdesi belirlenir.

Normal bir spermin taşıması gereken özellikler şu şekildedir:

• Pürüzsüz, kenarlara sahip oval şekilli bir baş
• 2,5 ila 3,5 mikrometre (μm) genişliğinde ve 5 ila 6 μm uzunluğunda bir baş
• Sperm başının yüzde 40 ila 70’ini kaplayan bir akrozom (yumurta zarına nüfuz edebilen enzimlere sahip bir zar)
• Büyük vakuoller (sıvı dolu organeller) içermeyen ve tüm başın yüzde 20’sinden daha azını kaplayan ikiden fazla vakuolü olmayan bir baş
• Yaklaşık olarak baş ile aynı uzunlukta ancak çok daha ince bir orta kısım (baş ile kuyruk arasındaki bölüm)
• Sperm başından ve orta kısmından daha ince, kıvrılmamış, 45 μm uzunluğunda bir kuyruk
• Baş ve kuyruk kısımları sorunsuz

İnsanlar arasında farklılık olduğu gibi aynı kişiden alınan semen örneklerinde de farklılıklar vardır. Ayrıca insan hatası, kontaminasyon, yanlış etiketleme ve işlemden önceki süre gibi faktörler de birden fazla sperm morfolojisi testi yapılmasını gerektirmektedir. Sperm morfolojisi, canlılığı ve hareketliliği gibi nitelikleri tam olarak belirlemek için genelde aynı sonuçları gösteren birden fazla test yapılması gerekmektedir.

Sperm Morfolojisi Test Sonuçları

Semen örneğinde anormal şekle sahip spermlerin çok sayıda olması ve spermlerin şekil bozukluğunun fazla olması, teratozoospermi adı verilen sorunu göstermektedir. Test sonuçlarındaki değerler değişiklik göstermekle birlikte normal ya da sağlıklı sonuçlarda normal spermlerin yüzde 4’ün üzerinde olması beklenmektedir. Yüzde 4’ün altında olması durumunda hamileliğin gerçekleşmesi normalden daha uzun zaman alabilmektedir.

Normal spermlerin yüzde 0 oranında olması, hamilelik için tüp bebek tedavisine ihtiyaç duyulduğunu gösterebilmektedir. Tüp bebek tedavisinde yumurta ve sperm bir araya getirilerek döllenmenin gerçekleşmesi beklenmekte ve döllenmenin gerçekleşmesi durumunda embriyonun rahme transferi gerçekleştirilmektedir.

Anormal boyuta ya da şekle sahip spermlerde genelde sağlıklı genetik materyallerin bulunduğunu unutmamak gerekir. Kısırlık sorunu olmayan pek çok erkekte yüksek oranda anormal spermler bulunmaktadır.

Sperm morfolojisi testi sonucunda normal spermlerin yüzdesi düşük çıktıysa doktorunuzla neler yapabileceğiniz hakkında konuşmanız önemlidir. Erkek kısırlığı konusunda uzman olan bir doktor, sperm morfolojisinde anormallik olmasının nedenlerinin belirlenmesine yardımcı olabilir ve mümkünse sperm kalitesini iyileştirmek için tedavi yöntemleri önerebilir.

Sperm Sayısı ve Kalitesi Nasıl Artar?

Sperm sağlığı, çeşitli faktörlere bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Sperm sağlığı değerlendirilirken sayı, hareket ve morfoloji gibi faktörler önemlidir. Çocuk sahibi olmak için sperm morfolojisi önemli olmakla birlikte sperm sayısı ve hareketliliği de önemli olduğu için sperm sağlığını etkileyebilecek şeylere dikkat etmeniz gerekir.

Sağlıklı spermlere sahip olmak ve çocuk sahibi olma ihtimalinizi arttırmak için yaşam tarzınızda şunlara dikkat edebilirsiniz:

• Sağlıklı kilonuzda olun. Vücut Kitle Endeksinin yükselmesinin, sperm sayısının ve hareketliliğinin azalmasıyla ilişkili olabileceği düşünülmektedir.
• Sağlıklı beslenin. Beslenme düzeninizde bol miktarda meyve ve sebzeye yer vererek antioksidan alabilir ve sperm sağlığınızı iyileştirebilirsiniz.
• Cinsel yolla bulaşan hastalıklara dikkat edin. Bel soğukluğu ve klamidya gibi enfeksiyonlar, erkeklerde kısırlığa neden olabilir. Bu nedenle cinsel ilişki sırasında kondom kullanmaya dikkat edin.
• Stresinizi kontrol altına alın. Stres, cinsel fonksiyonu etkileyebilmekte ve sperm üretimi için gereken hormonları engelleyebilmektedir.
• Hareket edin. Fiziksel aktivitenizi arttırmanız, antioksidan enzimlerin yükselmesini sağlayarak spermleri koruyabilmektedir.

Sperm sağlığı için yapmanız gerekenlerin yanı sıra yapmamanız gereken bazı şeyler de bulunmaktadır. Doğurganlığınızı korumak için şunlara dikkat edebilirsiniz:

• Sigara içmeyin.
• Alkol tüketiminizi kısıtlayın.
• Cinsel ilişki sırasında kayganlaştırıcı kullanmaktan kaçının.
• Kullanabileceğiniz ilaçları doktorunuza sorun.
• Toksinlere dikkat edin.
• Üreme organlarınızın yüksek sıcaklıklara maruz kalmamasına dikkat edin.

Kaynaklar

“Abnormal Sperm Morphology: What Does It Mean?” Mayo Clinic, 24 May 2022, www.mayoclinic.org/diseases-conditions/male-infertility/expert-answers/sperm-morphology/faq-20057760.

“Healthy Sperm: Improving Your Fertility.” Mayo Clinic, 13 May 2022, www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/getting-pregnant/in-depth/fertility/art-20047584.

Macrozoospermia: MedlinePlus Genetics. medlineplus.gov/genetics/condition/macrozoospermia. Accessed 3 Oct. 2022.

“What Is a Sperm Morphology, and What Do Results Mean?” Medical News Today, www.medicalnewstoday.com/articles/318963.