Hematokrit bir insanın kanındaki alyuvar hücrelerinin oranıdır. Alyuvar oranının düşük olması anemi gibi rahatsızlıklara işaret edebilir. Yüksek olması ise polisitemi gibi rahatsızlıklara işaret edebilir ve bu rahatsızlıkta kişinin kan pıhtısı oluşturma ihtimali artar.

Eğer yorgun, bayılacak veya nefes darlığına sahip gibi hissediyorsanız, doktorunuz hematokrit düzeylerinizi ölçerek bunun normal aralıkta olup olmadığını görmek isteyebilir.

Hematokrit Nedir?

Hematokritte bedendeki alyuvar hücrelerinin oranı ölçülür. Örneğin 100 ml kanda 50 mililitre kadar alyuvar varsa, hematokrit düzeyiniz %50’dir.

Alyuvar hücreleri bedene oksijen taşırlar ve karakteristik bir kırmızı renge sahiptirler. Oksijene ek olarak oksijen moleküllerine bağlanan hemoglobin adı verilen proteine de sahiptirler. Bu sayede alyuvar akciğerlerden oksijeni alabilir ve onu bedene dağıtabilir.

Bedenin tüm işlevlerinin sağlıklı olması için alyuvar hücrelerinin yeterli miktarda olmaları gerekir.

Doktorlar Neden Hematokrit Düzeylerine Bakarlar?

Pek çok rahatsızlık alyuvar hücrelerinin üretimini veya yaşam döngüsünü etkileyebilir. Bu da uzmanların rahatsızlığı teşhis etmelerini zorlaştırabilir. Doktorunuz sağlık probleminizin alyuvar hücrelerinin adetlerinden kaynaklanıp kaynaklanmadığını görmek için hematokrit testi uygulayacaktır.

Bu test genellikle tam kan sayımının bir parçası olarak uygulanır.

Tam kan sayımı pek çok testten oluşur ve aşağıdakileri de içerebilir:

• alyuvar sayımı
• genç alyuvar hücrelerinin sayımı
• hemoglobin düzeylerinin analizi
• alyuvarların şekil ve boyut analizleri
• akyuvar hücreleri
• trombosit testleri

Ayrıca cinsiyetiniz ve yaşınız da dikkate alınır. Orak hücre anemisi gibi bazı kan hastalıklarının belli demografik gruplarda daha sık görüldüğünü de unutmamak gerekiyor.

Doktor kemoterapi görenlerde tedavinin kemik ilikleri üzerindeki etkilerini de görmek için düzenli olarak hematokrit testi isteyebilir.

Test Sonuçları İçin Nasıl Hazırlanmalı?

Hem düşük hem de yüksek hematokrit düzeyleri kişinin sağlığını etkileyebilir ve bu sonuçlar çeşitli rahatsızlıklardan veya yaşam tarzı faktörlerinden kaynaklanabilirler.

Normal Hematokrit Düzeyleri Nelerdir?

Farklı laboratuvarlarda normal düzeyler farklı olacaklardır. Ancak 2017’de yapılan kapsamlı bir araştırmaya göre aşağıdaki değerler normaldirler:

• Erkekler: %42-52
• Kadınlar: %37-47
• Çocuklar: %30-44, yaşa ve cinsiyete bağlı olarak

Yenidoğan bebeklerde hematokrit düzeyleri yüksektir ve yaş aldıkça aşamalı olarak düşer.

Eğer yakın zamanda kan nakli yapıldıysa bu durum sonuçları etkiler. Ayrıca hamile olanlarda değerler daha düşük olabilir çünkü gebelikte kan hacmi artar.

Sigara içmek, KOAH gibi faktörler de değerlerin yükselmesine sebep olabilirler.

Düşük Düzeyler

Kadınlarda hematokrit düzeyinin %35, erkeklerde %41’in altında olması düşüktür. Bu değerden daha düşük değerler kronik anemiye işaret edebilirler.

Yüksek Düzeyler

Normal aralığın üstündeki hematokrit düzeylerinin yan etkileri olabilir. Bunlar başka ciddi rahatsızlıkların bir işareti olabilirler.

Sonuçların Doğruluğu

Hematokrit testinin sonuçları genelde doğrudur ve kişinin alyuvar hücreleri düzeyini açık şekilde gösterirler.

Ancak kişinin kanındaki alyuvar miktarı çeşitli çevresel faktörler ve yaşam tarzı faktörlerine göre değişim gösterebilir. Yapılan araştırmalara göre özellikle yüksek rakımlarda alyuvar hücreleri artma eğilimindedirler.

Spor, özellikle güç egzersizleri, hematokrit düzeylerini etkileyebilirler. 2018 yılında yapılan bir çalışmaya göre 16 hafta boyunca güç egzersizleri yapan kadınlarda düzeyler başlangıçtakine göre daha düşük çıkmışlar. Ancak çalışma sadece 26 orta yaşta hareketsiz yaşayan kadınla gerçekleştirilmiş. Yani bu bulgular daha geniş bir nüfusu temsil etmiyor olabilirler.

Susuz kalmak da hematokriti arttırabilir ve bu nedenle doktor aşırı susuzluktan şüpheleniyorsa testin faydalı olmasını sağlar.

Düşük Hematokrit Düzeylerinin Belirtileri ve Sebepleri

Kişinin hematokrit düzeyleri düşükse, aşağıdaki belirtilerin ihtimali artar:

• solgunluk
• güçsüzlük
• bitkinlik
• enerjinin düşük olması
• nefes problemleri
• kalp ritm bozukluğu
• el ve ayaklarda soğukluk

Bu belirtiler anemiye işaret edebilirler ve bu rahatsızlıkta hemoglobin düzeyleri normalden daha düşüklerdir. Hemoglobin bedene oksijen taşıyan alyuvarlarda bulunan bir proteindir.

Hafif anemi tedavi edilebilirdir ve özellikle kadınlarda yaygındır. Ağır anemi ise daha detaylı bir tedavi gerektirebilen daha ciddi bir sağlık sorununa işaret edebilir.

Doktorlar anemiyi aşağıdakiler gibi bazı sağlık problemleri ile ilişkilendiriyorlar:

Besin Yetersizliği

B12, folat ve demir eksikliği olanlarda anemi bulunabilir.

Kronik Kanama

Bu özellikle sindirim sistemi ülserlerinden kaynaklanır ve H.pylori bakterisi ile bazı anti-inflamatuvar ilaçlardan kaynaklanabilir. Pek çok kadında yoğun adet kanamaları sonucunda aşırı kan kaybı olabilir.

Kemik İliği Problemleri

Buna aplastik anemi de dahildir ve kemik iliğindeki kök hücrelere hasar verir.

Kanser

Bu kanserler kemik iliğine yayılırlar, örneğin lösemi ve lenfoma.

Böbrek İflası

Böbrek hastalıkları alyuvar hücrelerinin üretimini azaltarak hematokrit düzeylerinde düşüşe sebep olabilirler.

Talasemi

Bu rahatsızlığa sahip olan kişilerde yeterince hemoglobin üretimi olmaz.

Orak Hücre Anemisi

Bu rahatsızlıkta alyuvarların şekli farklıdır. Bu hücreler normalden daha erken ölürler ve ayrıca bir araya toplaşarak kan akışına engel olurlar.

Otoimmün Hastalıklar

Romatoid artrit ve lupus gibi rahatsızlıklar alyuvar hücrelerinin adetlerini azaltabilirler.

Yüksek Hematokrit Düzeylerinin Belirti ve Sebepleri

Bir kişide hematokrit düzeyi yüksekse, aşağıdaki belirtilerin ihtimali artar:

• kızarmış deri
• baş dönmesi
• görme problemleri
• baş ağrıları
• dalakta büyüme

Bu belirtiler polisitemiye işaret ederler ve bu rahatsızlıkta beden çok fazla alyuvar üretiyordur. Yani kan daha yoğundur ve daha kolay pıhtılaşır.

Doktorlar polisitemiyi tedavi edemezler ve bu nedenle tedavi belirtilerin yönetimi üzerine olur. Temel hedef inme ve derin damar trombozisine engel olmaktır. Bu rahatsızlık kan pıhtılarının bacaktaki derin damarda birikmeleridir.

Bazı vakalarda susuzluk polisitemiye sebep olabilir. Kişi yeterince su içmediğinde plazma düzeyi düşer ve bu da kan hacmindeki alyuvar hücresi oranını arttırır. Tekrar sıvı alarak bu oran düşürülebilir.

Yüksek hematokrit düzeylerine sebep olabilen bazı rahatsızlıklar şöyle:

Akciğer Hastalıkları

Akciğerler oksijeni verimli şekilde alamadıklarında ve oksijen düzeyleri düştüğünde, beden daha fazla alyuvar üreterek bunu kompanse eder. Buna sebep olan yaygın rahatsızlıklardan birisi KOAH’tır.

Kalp Hastalıkları

Eğer kişinin kalbinin yapısı bedene pompalanan kanın sınırlanmasına sebep oluyorsa, temel organlara yeterince oksijen gitmez. Bu oksijen eksikliğini aşmak için beden daha fazla alyuvar üretir.

Böbrek Kanseri

Bazen böbrek kanseri hücreleri daha fazla eritropoietin üretirler. Eritropoietin kemik iliğine daha fazla alyuvar üretmesini söyleyen bir hormondur.

Genetik Hastalıklar

JAK2 geni kemik iliğindeki kan hücrelerinin adedini kontrol eder ve belli rahatsızlıkları etkileyebilir. Birisinde mutasyonlu bir JAK2 geni olduğunda, beden kemik iliğine daha fazla alyuvar üretmesini söyleyen bir protein üretebilir.

Doktora Ulaşmak

Eğer yukarıdaki belirtilerin herhangi birini yaşıyorsanız yüksek veya düşük hematokrit düzeyleriniz olabilir ve bu belirtiler arasında yorgunluk, güçsüzlük, görme problemleri ve baş dönmesi olabilir. Bu durumda doktorunuza ulaşmanız gerekir.

Bu belirtiler başka rahatsızlıkların işareti de olabilirler ve bu nedenle gelecek muhtemel komplikasyonları önlemek için doktora görünmek gerekir.

Kemoterapi tedavisi alıyorsanız, doktor kemik iliğinizi kontrol etmek için düzenli olarak hematokrit ölçümü yapmak isteyebilir.

Sonuç Olarak

Hematokrit kişinin kanındaki alyuvar hücrelerinin yüzdesel oranıdır. Doktor belli belirtilerden dolayı hematokrit düzeylerinin ölçümünü isteyebilir.

Hematokritin düşük olması bedende yeterince alyuvar olmadığını ifade edebilir. Bu durumda kişide anemi işaretleri görülebilir. Yaygın belirtileri arasında yorgunluk, güçsüzlük ve enerji düşüklüğü vardır.

Eğer çok fazla alyuvar hücreniz varsa, hematokrit düzeyi yüksek olacaktır. Kişi baş dönmesi ve baş ağrısı yaşayabilir, bu da polisitemi işareti olabilir.

Demografi ve yaşam tarzı faktörleri kişinin hematokrit düzeylerini etkileyebilir. Örneğin erkeklerde düzey genelde kadınlardan daha yüksek olur. Hamile olanlarda ise düşük olabilir ve güç egzersizleri de düzeyi azaltabilirler.

Ayrıca hematokrit düzeylerinin normal aralığın dışına çıkmasına sebep olabilen çeşitli sağlık problemleri de vardır. Aşırı kanama, talasemi, böbrek hastalıkları düşük düzeylere sebep olabilirler. KOAH ve orak hücre anemisi ise yüksek düzeylere sebep olabilir.